|
recensie home CD RECENSIE: GREGORIANA LIVE 2003 Tijdschrift voor
Gregoriaans, 2004-1, pp 42-43 Marcel Zijlstra GREGORIANA is een betrekkelijk nieuw
ensemble, bestaande uit drie zangers die al heel lang met het gregoriaans
vertrouwd zijn. De muzikaal leider, Geert Maessen, begon als zanger in de
Schola Cantorum Amsterdam. Hij vertrok kort na de breuk van dat koor met Wim
van Gerven en richtte in 1994 een nieuw koor op onder leiding van Van Gerven.
Sedert 2002 zingt Maessen samen met Reinier van der Lof en Jacques van
Leeuwen in Gregoriana. Regelmatig is het gezelschap te beluisteren bij
gregoriaanse meditaties op zaterdagavonden in de Obrechtkerk te Amsterdam.
Uit de opnamen van een aantal concerten en diensten is nu een cd samengesteld
met een keur aan gezangen. Een thematisch verband is tussen de acht zangen
niet aan te wijzen, het zijn gezangen uit mis en officie, drie van het
Triniteitsfeest, het Haec dies van Pasen, een offertorium uit de Paastijd en
nog enkele andere stukken. De live opnames brengen met zich mee dat de
akoestiek van de verschillende stukken zeer verschillend is. Dat draagt niet
bij aan een evenwichtig klankbeeld, maar het is eigenlijk niet erg. Want een
hele cd gregoriaans achter elkaar beluisteren is een idiote bezigheid. De
aard van het gregoriaans verdraagt het niet dat je vele stukken achter elkaar
beluistert: vanuit zijn herkomst uit de liturgie vraagt dit gezang om
afwisseling met gebeden en lezingen. Vandaar dat concerten met gregoriaans zo
dikwijls met orgel gecombineerd worden: het is de enige manier om de stukken
tot hun recht te laten komen. De verschillende akoestische omstandigheden
voegen op deze cd zelfs iets toe: ze stellen de luisteraar in staat om
sommige bijzondere uitvoeringswijzen zowel in een ruime als een veel drogere
akoestiek te beluisteren en te begrijpen. Wat zijn dan die bijzondere
uitvoeringswijzen? Maessen maakt zijn eigen transcripties. Voor de ritmische
interpretatie volgt hij goeddeels de ideeën van de semiologie. Hij voegt er
echter enkele zaken aan toe die de uitvoering bijzonder verlevendigen: hij
zingt de sierneumen als versieringen. Zo is de quilisma nu eindelijk eens
niet dat om onbegrijpelijke redenen door Solesmes en Cardine weggemoffelde
nootje, maar een mooie triller (vergelijkbaar met wat Pérès doet). De oriscus
is een noot met een soort voorslag geworden. Zo krijgt het gezang iets meer
van de oriëntaalse pracht die het wellicht ooit heeft gehad. Van dat laatste is Maessen zeer overtuigd: in
de toelichting beschrijft hij hoe de mondelinge traditie in het Westen tot
stilstand kwam door de notatie, maar in het Oosten nog altijd voortleeft. Hij
schrijft: 'Het is daarom niet vreemd dat wat men in de oudste westerse handschriften
kan lezen wel heel erg doet denken aan dat wat men zelfs vandaag nog bij de
beste islamitische zangers kan horen.' Het is het argument dat ik Marcel
Pérès ook ooit heb horen gebruiken. Hij beweerde dat toen hij een handschrift
met gregoriaanse neumen liet zien aan een Griekse zanger, deze door hem als
een oostersklinkend gezang werden geïnterpreteerd. Dat is hele interessante
experimentele muziekarcheologie, maar het levert natuurlijk op geen enkele
wijze het bewijs dat het gregoriaans ook werkelijk zo heeft geklonken.
Gregoriaans leeft echter bij de gratie van interpretatie: elke tijd heeft
zijn eigen gregoriaans. De vroege 20ste eeuw had het gregoriaans van de neo
gothiek, de jaren '70 waren het begin van de authenticiteitshausse en nu
beleven we dan ook in Nederland het multi culti gregoriaans. Dat is een
verheugende ontwikkeling, Vooral als het zo muzikaal en met zo'n fraaie
koorklank wordt gedaan als door Gregoriana. De solistische verzen zijn steeds
uitstekend gezongen, heel indrukwekkend. Het cd boekje levert toelichting,
teksten en vertalingen zoals het hoort en daarbij nog de transcriptie van
vier gezangen in Maessens eigen Fluxus notatie (zie G. Maessen,
Fluxus, een alternatieve notatie, TvG 1997 2: pp. 67 75). Wanneer je de
gezangen volgt met die notatie, zie je onmiddellijk hoe bruikbaar die is. Deze in eigen
beheer uitgegeven cd is dus zeer de moeite van het bestellen en het
beluisteren waard. |